Akşam saatlerinde başlayıp gecenin geç saatlerine kadar alt kat komşumun oğlu, sanal ortamda oyun oynarken gerçek hayata verdiği rahatsızlığın farkına varamıyor; kendi dünyasına gömülüp yüksek sesle bağırdığında, ertesi gün erken kalkıp işe gitmek zorunda olan veya kendi evinde huzurla uyumak isteyen komşularının uykusunu bölüyor. Özellikle gece geç saatlerde yaşanan bu gürültü, yalnızca bir apartman meselesi değil, aynı zamanda dijital çağda toplumsal yaşam ve karşılıklı saygı dengesi açısından da ciddi bir sorun haline geliyor. Komşuların dinlenme ve uyuma haklarının sürekli olarak ihlal edilmesi, apartmanda huzursuzluk ve gerginlik yaratıyor ve kişinin, dijital dünyadaki davranışlarının gerçek dünyadaki olumsuz etkilerini gözden kaçırmasına sebep oluyor.Sanal ortamda sürükleyici bir şekilde yer alması, çevresindeki insanlarla olan fiziksel bağının zayıflamasına ve kendi davranışlarının başkalarını ne denli etkilediğini gözden kaçırmasına neden oluyor. Sonuçta, dijital dünyanın içine bu kadar çekildiğinde dünyası ekranda sınırlı kalıyor ve apartmandaki huzursuzluğun, aile ve komşuluk ilişkileri üzerindeki olumsuz etkilerini göremiyor. Bu örnek dijital çağda gelinen noktanın ne kadar düşündürücü olduğunu gösteriyor.

Dijital cihazlar aracılığıyla sosyal medya platformlarında ve dijital içerik servislerinde geçirilen zaman, günümüzde genç bireylerin yaygın bir alışkanlığı haline gelmiştir. İki boyutlu ekran deneyimlerinin ötesine geçen sanal gerçeklik teknolojileri sayesinde, kullanıcılar üç boyutlu, sürükleyici sanal ortamlarda daha etkin bir etkileşim kurabilmekte ve bu durum, fiziksel ve sanal gerçeklik algıları arasındaki sınırları belirgin şekilde bulanıklaştırmaktadır. Akşam saatlerinde çoğumuzun ortak bir alışkanlığı elimizde telefon, gözümüz ekranda, kimimiz TikTok’ta sonsuz akan kısa videolara kapılıyor, kimimiz Netflix dizilerini “bir bölüm daha” diyerek sabahın ilk ışıklarına kadar izliyor. Artık bu deneyim yalnızca iki boyutlu ekranlarla sınırlı değil. Sanal gerçeklik gözlükleriyle içine girilen Metaverse, ise gerçek ile sanal arasındaki o ince çizgiyi iyice bulanıklaştırıyor.

Teknoloji filozoflarından Paul Virilio, yıllar önce “Enformayon Bombası” başlıklı eserinde bilgi ve ekonomik savaşların ayrılmaz olduğunu savunmuştu. Ona göre bilgi akışı yalnızca tarafsız iletilen verilerden ibaret değil, aynı zamanda kitleleri manipüle eden bir güçtür. Örneğin: Sosyal medyada, bir ürün veya siyasi görüş hakkında sürekli olumlu veya olumsuz içeriklerle karşılaşmak, insanların bu konuda bağımsız düşünmesini zorlaştırır ve onları manipüle edilmiş bir algıya sürükler. Metaverse gibi dijital ortamlarda ise, kullanıcıların ilgisini çekmek veya belirli bir markanın tercih edilmesini sağlamak için hazırlanan yapay içerikler, kişilerin gerçek ihtiyaç ve isteklerinden ziyade, dışarıdan yönlendirilmiş seçimler yapmalarına neden olur. Bu durum dijital çağda manipülasyonun etkisinin giderek arttığını açıkça gösteriyor. Benzer şekilde medya teorisyeni George Gerbner de insanların sürekli tükettiği medya imgelerinin, onların gerçek dünya algısını doğrudan etkilediğini söylemişti. Bugün bu uyarılar Metaverse deneyimlerinde somutlaşıyor.

Peki günlük hayatımızda bu ne anlama geliyor?

İzmir’de yaşayan bir genç, arkadaşlarıyla kafede buluşmak yerine saatlerce sanal bir “Metaverse konserinde” avatarıyla vakit geçiriyor. Bedensel olarak evinde, zihinsel olarak başka bir evrende olabiliyor. Alışverişi, şehirdeki mağaza vitrinlerinden değil, bilgisayarda ya da VR gözlükle girilen sanal mağazaların içinde yapıyor. Orada sadece bir ürünü değil, sanat eseri gibi tasarlanmış, eğlenceli ve dikkat çekici dijital ortamların yarattığı heyecanı ve gösterişli atmosferi de satın almış oluyor. Yani artık alışverişte sadece ürün almakla kalmıyor, ortamın sunduğu büyülü deneyim ve hissi de satın alıyor.VR gözlüğünü çıkardığında kendi küçük odasında oturduğunu görüyor, biraz önce sürüklendiği devasa uzay şehrinin hâlâ zihninde canlı olduğunu fark ediyor. Bu keskin geçiş, elbette gerçek hayattaki anlam duygusunu zayıflatıyor.

Öyle görünüyor ki bu yeni medya biçimi şimdiye kadar yaratılmış en güçlü ikna ve yönlendirme aracına dönüşebilir.Çünkü artık içerik bize dışarıdan dayatılan bir imaj olmaktan çıkıyor; çevremizde doğal bir gerçeklik gibi sunuluyor. Kullanıcı bir izleyici değil, bizzat deneyimin içindeki bir katılımcı haline geliyor.

Bu durumun toplumsal sonuçlarını görmezden gelmek mümkün değil. Teknoloji bağımlılığı artık yalnızca bir “kişisel zaaf” meselesi değil. Hipergerçeklik dediğimiz bu yeni evrende toplumun bütün üyeleri, adım adım gerçek ile kurgunun arasındaki çizgini yok olduğu bir gerçeklik olgusunun içine sürükleniyor. Artık insanlar, medyada veya dijital dünyada sunulan yapay görüntü ya da içerikleri gerçek ile ayırt edemiyor. Kısacası, bize gösterilen veya sunulan şeyleri gerçekmiş gibi kabul etmeye başladık bile.

Dijital çağın sunduğu yenilikler elbette büyüleyici. Ancak her büyünün bir bedeli olduğunu hatırlamak gerek. Bugün ekranların parlaklığıyla gözlerimiz kamaşsa da, esas soru şu: Gerçek hayatın ışığını kaybetmeye başladığımızın farkında mıyız?